Brokoli, geniş çiçekli kafa ve sapı sebze olarak yenen lahana ailesinde (Brassicaceae ailesi, Brassica cinsi) yenilebilir yeşil bir bitkidir. Brokoli kelimesi, “lahana çiçeklenme arması” anlamına gelen ve “küçük çivi” veya “filiz” anlamına gelen küçük nodüllü bir sebzedir.
Brokoli, Brassica oleracea türünün Italica cultivar grubunda sınıflandırılır. Brokoli, genellikle açık yeşil olan kalın bir saptan dallanan ağaç benzeri bir yapıda düzenlenmiş, genellikle koyu yeşil renkli büyük çiçek başlarına sahiptir. Çiçek başlarının kütlesi yapraklarla çevrilidir. Brokoli, aynı Brassica türlerinin farklı bir çeşit grubu olan karnabaharı andırır. 2017 yılında Çin ve Hindistan, dünya brokoli ve karnabahar ürünlerinin % 73’ünü üretmiştir.
Brokoli, MÖ altıncı yüzyıldan başlayarak kuzey Akdeniz’de ekili Brassica bitkilerinin üremesinden ve doğal olarak tozlaşmasıyla çeşitlenmiştir. Brokoli‘nin kökenleri Roma İmparatorluğu’nda yetiştirilen ilkel çeşitlerden geldiği tahmin edilmektedir. Çiğ veya pişmiş olarak yenir.
Brokoli, özellikle zengin bir C vitamini ve K vitamini kaynağıdır. Kükürt içeren karakteristik glukosinolat bileşikleri, izotiyosiyanatlar ve sülforafan içeriği kaynatılarak azaltılır, ancak buharlama, mikrodalga fırın veya kızartma ile daha iyi korunur. Bu nedenle brokoliyi buharda pişirilmesi önerilir.
Brokoli üretimi; çeşit seçimi, ekim süreleri ve yöntemleri, gübreleme, sulama, hasat yöntemleri ve hasat sonrası işleme ile ilgili kısımları içerir. Çeşit seçimi ve gübreleme, ilkbahar ve sonbahar brokoli ürünlerine göre farklılık gösterebilir. Her dönem kendine ait farklı çeşitleri ön plana çıkarır.
Brokoli, Türkiye’nin birçok yerinde erken ilkbahar veya sonbahar ürünü olarak yetiştirilen serin mevsim sebzesidir. Brokoli çeşitleri ısıya ve soğuğa toleranslarında farklılık gösterir, bu nedenle dikim süresi, yeri ve üretim türü için uygun çeşitleri seçmek önemlidir. Güz üretimi için çeşitlerin erken dönemde yüksek sıcaklığa dayanıklı olması gerekecektir. İlkbahar üretimi için çeşitlerin, özellikle ekimden sonra don veya donma yaşayabilecek alanlarda soğuk toleranslı olması gerekir.
Ek seçim kriterleri arasında hasattan güne değerlendirme (75 ila 140 gün), hastalıklara direnç, verim potansiyeli, kafa ağırlığı ve kafa kalitesi yer alır. Kalite özellikleri, küçük, düzgün boncuklu başlıklar, mavi-yeşil ila parlak yeşil renk, kubbe şekli (oluksuz) ve hasat kolaylığı için yaprakların üzerinde duran kafaları içerir. İstenmeyen özellikler arasında içi boş saplar, kahverengi veya sarı boncuklar, kafalardaki bürgüler, düzensiz boncuk boyutu ve aşırı dallanma oluşturma eğilimi bulunur.
Brokoli çeşitlerinde gün sayıları iklimin durumuna göre değişiklik gösterebilir. 80 günlük diye ektiğimiz bir brokoli çeşidin nispeten daha serin geçen yıllarda hasat süresini 110 güne kadar uzattığı görülmüştür.
Brokoli tohumu 5 °C gibi düşük toprak sıcaklıklarında çimlenebilirken, tohum çimlenmesi için optimum aralık 8 ° ila 25 °C’dir. Bu nedenle, bir bahar mahsulünün doğrudan tohumlama zamanı, yerel bölgede ortalama 8 °C’ye ulaşan toprak sıcaklıklarının tarihine dayanmalıdır. Yaz sıcaklıklarının düzenli olarak 30 °C’nin üzerine çıktığı alanlarda ilkbahar ekiminden kaçınılmalıdır, çünkü bitkiler daha sıcak dönemlerde olgunlaştığında bitkiler erken çökebilir ve kabul edilemez düzeyde kafa bozulması meydana gelebilir.
Brokoli serin mevsim bitkisi olduğu için vejetatif dönemden generatif döneme geçebilmek için belirli sıcaklıkları görmesi gerekir. Mesela güzlük olarak 1 ekimden sonra ekilen brokoliler vejetatif aksamı tamamlamadan soğuğa yakalanıp generatif döneme geçeceği için kafalar küçük kalacaktır.
Brokoli toprak istekleri bakımından çok seçici bir bitki değildir. Ancak gevşek ve besin maddelerince fakir toprakları sevmez. Organik maddelerce zengin topraklar brokoli yetiştiriciliği için elverişlidir. Fakir topraklar kompost yada organik maddelerle zenginleştirilmelidir. Ağır bünyeli çok iyi su tutan ve pH değeri 6.5’dan yukarı olan topraklarda yetiştiricilik yapılmamalıdır.
Brokoli tohumu hem doğrudan tohumlama hem de fide ile dikilir. Doğrudan tohumlama, daha fazla yabani ot rekabeti ile sonuçlanabilir ve ekime kıyasla tarla ekiminden hasada kadar 20 güne kadar süre uzayabilir. Bununla birlikte, doğrudan tohumlama ile işçilik ve tedarik maliyetleri daha düşüktür. Birçok durumda, ekim yöntemi mevcut ekipmanla belirlenir. Brokoli fidesi üretimi için, minimum 384’lük viyoller tavsiye edilir. Dört ila beş gerçek yapraklı dört ila beş haftalık fideler, ekim için en iyisidir ve ekimden önce fidelerin sertleşmesi ve olgunlaşması tarladaki kayıpları azaltır.
Sonbahar bitkilerinin ekimi genellikle bölgesine göre Haziran ayı sonunda başlar ve Eylül sonuna kadar devam eder.
Brokoli bitki aralığına ilişkin öneriler, büyüyen bölgeye, amaçlanan pazara ve hasat yöntemine bağlı olarak önemli ölçüde değişir. Genel olarak ekim tek sıra halinde sırtlara yapılmaktadır.
Sıra Arası Mesafe 70 – 120 cm Sıra Üzeri Mesafe 30 – 50 cm olması beklenir.
Yani dekar başına 2.500 – 3.500 bitki düşmesi hesaplanır.
Artan aralık, daha büyük kafalara ve daha hızlı, daha düzgün kafa gelişimine neden olur. Bununla birlikte, daha geniş aralık, bitkiler daha hızlı büyüdükçe daha yüksek oyuk sap seviyelerine yol açma eğilimindedir. Azalan bitki aralığı (daha yüksek bitki popülasyonları) daha küçük kafalar, daha yavaş bitki gelişimi ve daha uzun hasat süresi, ancak daha düşük oyuk gövde seviyeleri ile sonuçlanır. Ayrıca sık ekimlerde hava akışı kısıtlanacağı için hastalık kontrolü açısından üreticiyi zora sokabilir.
Brokoli, besin takviyesi gerektiren bir üründür ve gübreleme oranları toprak besin testlerine dayanmalıdır. Toplam azot (N) miktarları için öneriler bölgeye, toprak organik madde düzeylerine ve ekim mevsimine bağlı olarak 20 ila 60 kg / da arasında değişmektedir. Bunun yaklaşık yarısı ekim öncesi sırta uygulama olarak uygulanır. Kalan kısım, ekimden 4 hafta sonra başlayarak bir veya iki uygulamada uygulanır. Fosfor (P) 10 ila 30 kg / dekar ve potasyum (K) 15 kg / dekar olacak şekilde uygulanabilir.
Bu besin maddeleri eksik olan topraklarda bor ve çinko ilaveleri gerekebilir. Bunların yanında hastalık ve zararlılarla mücadele sırasında tarım ilaçlarına karıştırılacak iz element ve yaprak gübreleri verime katkısı olacaktır.
Brokoli, maksimum verim ve kalite elde etmek için yeterli miktarda toprak nemi gerektirir. Bununla birlikte, aşırı sulama, sulu kafaların, içi boş gövdelerin ve kök çürüklerinin gelişmesine neden olabilir. Mevsim sonu yakınındaki kafa oluşumu döneminde uygun nem seviyeleri en kritik olanlardır.
Sulama daha çok yağmurlama ve damla sulama sistemlerinde uygulanır ve bu yöntemler bölgeye göre değişir. Bazı yetiştiriciler ekimden veya ekimden sonra fıskiyelerle başlar ve ürün kurulduktan sonra damla sulama işlemine geçer.
Damla sulama sistemleri genellikle daha yüksek su kullanım verimliliği sağlar ve aynı zamanda ihtiyaç duyulan gübre miktarını% 20 veya 30’a kadar azaltabilir. Yağmurlama sulama bazı mantar ve bakteriyel patojenlerin yayılmasına yardımcı olabilir, bu nedenle damla sistemlerinde daha düşük hastalık seviyeleri oluşabilir.
Erken güz ekilişlerinde hava sıcaklığı dikkate alınırsa sulamanın salma hatta toprağı balçık olacak hale gelene kadar sulayıp daha sonra serin toprağa ekme, ekilişte olan zayiatları azaltabilir.
Tüm brokoli hasadı elle yapılır, ancak amaçlanan pazara bağlı olarak kullanılan çeşitli hasat teknikleri vardır. Tüm sistemler için kafalar sağlam ve iyi gelişmiş olmalı, ancak kafalar yara almamalıdır. Taze pazar satışları için, kafalar piyasa fiyatına ve kafa kalitesine bağlı olarak genellikle 3-4 günlük aralıklarla iki ila üç kez hasat edilir, buna “avlama tekniği” de denilir.
Taze pazar için hasat edilen kafalar genellikle kasalara tarlada paketlenir. Tarlada paketlenmiş kutular güneşten uzak tutulmalı ve kaliteyi ve raf ömrünü korumak için hızlı bir şekilde soğutma için bir paketleme tesisine taşınmalıdır. 5 °C’de depolama, 10 ila 14 günlük bir raf ömrüne neden olur. Brokoli etilene maruz kalmaya karşı çok hassastır, bu da kafaların sararmasına neden olur ve onları pazarlanamaz hale getirir.